Een hoofdlijnenakkoord – hoe nu verder?

PVV, VVD, NSC en BBB zijn tot een akkoord gekomen. Dit is het resultaat van bijna zes maanden onderhandelen in verschillende fases. Met dit hoofdlijnenakkoord gaan we een nieuwe fase van het formatieproces in. Waar tijdens vorige kabinetsformaties de route naar de bordesfoto vanzelfsprekend was, bewandelen de vier partijen nu een ander pad. In deze blog nemen we je mee in hoe de komende maanden er uit zien en wat dit betekent voor organisaties die invloed willen uitoefenen.

De prioriteiten van dit akkoord lijken te liggen bij een strikt asielbeleid, bestaanszekerheid en koopkracht, maatregelen om de huizencrisis aan te pakken, het versterken van de agrarische sector, investeringen in defensie, de nationale veiligheid en verbeteringen van het vestigingsklimaat. Nederland blijft Oekraïne steunen en de coalitie wil dat de NAVO-norm van 2% in de wet wordt verankerd. Ook is in het akkoord te lezen dat Nederland een constructieve partner blijft in de Europese Unie, maar kritischer zal zijn op zaken als migratie, landbouw en uitbreiding.

Een ruk naar rechts dus, met een akkoord dat veel punten van vorige kabinetten wil terugdraaien (zoals de spreidingswet) of bijstellen. Maar de ploeg die deze plannen gaat uitvoeren, is nog onbekend. Waar de leider van de grootste politieke partij in de coalitie, in dit geval Geert Wilders, gewoonlijk de formateur zou worden en vervolgens premier, is dit nu anders. De vier partijleiders hebben eerder al bekend gemaakt in de Tweede Kamer te blijven zitten als fractievoorzitter en dus niet tot het kabinet toe te treden. Conform het advies van Kim Putters om te komen tot een programkabinet, zal formateur Richard van Zwol (voorheen informateur) nu op zoek gaan naar een ploeg die voor de helft bestaat uit personen van buiten de politiek, of van buiten de vier partijen. Daarmee wordt voor het eerst in de historie de beoogd formateur niet (automatisch) de premier. De rest van de posten worden wel gevuld door vertegenwoordigers van PVV, VVD, NSC en BBB. Wilders heeft gezegd zijn potentiële premier al te hebben benaderd en bereid te hebben gevonden. De laatste tijd zingt in Den Haag de naam van oud-minister en oud-informateur Ronald Plasterk rond. Het is nog niet bekend wanneer er antwoord komt op de premiersvraag.

Volgende week woensdag vergadert de Tweede Kamer over het akkoord. Komende weken worden gebruikt om op zoek te gaan naar de rest van de kabinetsploeg. Voor het eerst moeten kandidaat-bewindspersonen zich, conform de motie-Sneller, presenteren in een hoorzitting. Zodra een kabinet is gevormd, vindt het constituerend beraad plaats waarin de kandidaat-kabinetsleden formeel nog accentverschillen of wijzigingen kunnen aanbrengen in het akkoord. Zodra het kabinet officieel is geïnstalleerd gaan ze aan de slag met het uitwerken van het hoofdlijnenakkoord tot een regeerakkoord.

Organisaties zijn de laatste maanden druk bezig geweest met input leveren op de plannen van de coalitie, maar dat houdt hier niet op. Het feit dat een aankomend kabinet het hoofdlijnenakkoord nog moet uitwerken tot een regeerakkoord biedt organisaties de gelegenheid om hun stem kenbaar te maken. Allereerst kan er via de ministeries, die meedenken over de verdere vormgeving en uitvoering van het beleid, belangrijke input worden geleverd die mee kan worden genomen in de uitwerking van een regeerakkoord.

Of dit via de kandidaat-bewindspersonen zelf gaat of via de bekende “zij-tafels”, is nog niet precies bekend. De belangrijkste vuurdoop voor de coalitie krijgen we vervolgens in september te zien, op Prinsjesdag. Dan presenteert het nieuwe kabinet de begroting voor 2025 waarin al de eerste effecten van dit hoofdlijnenakkoord duidelijk worden.