Kansen en knelpunten na de verkiezingen
Wat betekent deze verkiezingsuitslag voor Nederland? En hoe duiden we de impact op belangrijke thema’s? In deze blog zetten wij op een rij wat de effecten zijn van het nieuwe krachtenveld op uitdagingen rondom digitalisering, duurzaamheid en de regio en welke rol dit gaat spelen in de kabinetsformatie die nu start.
Nadruk op uitvoering om klimaatbeleid te verzilveren
De grote winnaar van de verkiezingen, de PVV, stelt in haar verkiezingsprogramma “De Klimaatwet, het Klimaatakkoord en alle andere klimaatmaatregelen gaan direct door de shredder.” Of de soep zo heet wordt gegeten is nog maar te bezien. Voor een meerderheid moet Wilders samenwerken met partijen die zich wél hebben verbonden aan het Klimaatakkoord van Parijs, de Europese Green Deal en de Nederlandse Klimaatwet. Daarbovenop was klimaat in de campagne niet hét belangrijkste thema. In de Tweede Kamer is er nog steeds een ruime meerderheid die de bestaande doelen wil halen.
Op dit moment lijkt een coalitie met PVV, NSC en eventueel BBB met gedoogsteun van VVD een optie. Deze partijen zijn het met elkaar eens dat de ambities op het gebied van energie betaalbaar en uitvoerbaar moeten zijn voor burgers. Alle vier zien kernenergie als een betaalbare, schone optie. PVV wil doorgaan met kolen en gas. BBB wil pas fossiele energiebronnen uitfaseren als er betaalbare duurzame alternatieven beschikbaar zijn. VVD en NSC willen daarentegen wel versneld overstappen naar duurzame opties voor elektriciteitsopwekking, maar het moet wel ‘verantwoord’ gaan. Kortom als het de genoemde partijen lukt om een coalitie te vormen dan is het aannemelijk dat er minder wordt geïnvesteerd in klimaat en energie. Dit betekent dat er een grotere verantwoordelijkheid komt te liggen bij bedrijven om te voorkomen dat de benodigde transities vertraging oplopen.
Een coalitie zonder PVV is ook een optie (bijvoorbeeld met GL-PvdA, VVD, NSC, D66). Hoe dan ook gaat de nieuwe zetelverdeling in de Tweede Kamer voor een interessante dynamiek zorgen op het klimaat- en energiedossier. Er ligt namelijk een aantal belangrijke wetgevingsdossiers op de plank om te behandelen. Te beginnen bij de Energiewet, die het nieuwe flexibele energiesysteem en de energietransitie van een solide juridische basis moet voorzien. De wet kreeg kritiek vanuit de markt, de Raad van State en de ACM, maar de behandeling is in volle gang. In de gebouwde omgeving springen de Wet collectieve warmtevoorziening (beter bekend als de Warmtewet) en Wet Gemeentelijke Instrumenten Warmtetransitie het meest in het oog. Beide zijn doorslaggevend om de bestaande bouw in Nederland van het aardgas af te krijgen. En dan is het slepende stikstofdossier nog niet eens ter sprake gekomen.
Vlak voor de verkiezingen concludeerde PBL dat het klimaatdoel van 55% emissiereductie in 2030 voor het eerst in zicht is. Echter moeten hiervoor alle voorliggende plannen volledig en tijdig worden uitgevoerd. Het hoogste adviesorgaan van de regering, de Raad van State, oordeelde een maand geleden dat dit niet realistisch is. Indien de formerende partijen zich committeren aan het behalen van de klimaatdoelen is het cruciaal dat zij in het coalitieakkoord de nadruk leggen op de uitvoering van het klimaatbeleid. Om de meest prangende knelpunten te bedwingen zijn heldere politieke keuzes nodig over het gebrek aan arbeidskrachten, de trage vergunningsprocedures en de krapte op het elektriciteitsnet.
Een duidelijke balans vinden in het digitale domein
Zoals we in een eerdere blog stelden is daadkrachtig digitaliseringsbeleid van groot belang. Er moeten tijdens de formatie belangrijke keuzes worden gemaakt over de (her)inrichting van het digitale domein. Van grote partijen als NSC, GL/PvdA en VVD weten we welke keuzes zij willen maken, maar in het programma van de PVV zien we niets terug over digitalisering. Dat roept de vraag op of digitalisering de prioriteit krijgt die het verdient.
Op het gebied van AI moeten de formerende partijen op zoek gaan naar een balans tussen de kansen die de technologie biedt voor grote maatschappelijke opgaven zoals de zorg en de energietransitie en de risico’s – op het gebied van privacy en security – die gepaard gaan met het gebruik ervan. Meer dan in 2021 is er in de verkiezingsprogramma’s aandacht voor de afhankelijkheid en verantwoordelijkheid van grote buitenlandse techbedrijven. Onder andere bij het gebruik van publieke clouddiensten en sociale mediaplatformen speelt deze discussie een belangrijke rol en geven (toekomstige) Europese kaders (zoals de Data Act en EUCS) richting. Zowel VVD als NSC zetten in op meer (Europese) soevereiniteit en autonomie. Het is ook interessant om te bekijken welke keuzes partijen maken wat betreft onze digitale infrastructuur. Meer regie van de Rijksoverheid op zeekabels, datacenters en cloud ligt in de lijn der verwachting, maar het blijft onzeker of de partijen ook kiezen voor een meer integrale benadering van het beleid. Met deze uitslag is het nog maar te bezien hoeveel aandacht er komt voor digitale inclusie en de synergie tussen duurzaamheid en digitalisering.
Een van de andere kwesties die aan de formatietafel moet worden beslecht en waar de sector al jaren om vraagt: komt er een minister van (met eigen departement) of voor Digitale Zaken? Tijdens het Politiek Café op het ECP Jaarfestival van dit jaar en het Nationale Debat over Digitalisering bleek dat er onder een aantal partijen draagvlak is voor een minister, die met een stem in de ministerraad meer mandaat heeft om beter sturing te kunnen geven aan beleid. In tegenstelling tot GL/PvdA en BBB doen NSC en VVD echter geen concrete voorstellen op dit vlak waardoor nog niet te voorspellen valt of deze ministerspost er daadwerkelijk komt.
Regio’s vervullen sleutelrol in de aanpak van grote opgaven
Van de energietransitie in Groningen tot wateroplossingen in Zeeland: elke regio heeft een unieke kracht om beleid van papier naar praktijk te brengen. Die kracht is waardevol. Echter, op dit moment kampen decentrale overheden in het hele land, en in het landelijk gebied in het bijzonder, met verminderde uitvoeringskracht door tekorten aan financiële middelen, expertise en capaciteit. Ook burgers en regionaal gewortelde bedrijven ondervinden de effecten hiervan. Bijvoorbeeld wanneer belangrijke voorzieningen, zoals goed openbaar vervoer, onder druk komen te staan. Dit terwijl de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) concludeert in het rapport ‘Elke regio telt’ dat de aanpak van grote nationale opgaven zoals klimaat, digitalisering en woningbouw alleen kans van slagen heeft met sterke regio’s in heel Nederland.
Deze verkiezingscampagne heeft laten zien dat de regio voor veel partijen een belangrijk thema is. Breed gedragen onderwerpen tijdens de campagne waren bijvoorbeeld het verbeteren van het regionale openbaar vervoer, het toegankelijker maken van streekziekenhuizen en extra investeringen in de jeugdzorg. Tijdens een van de verkiezingsdebatten werd expliciet benoemd dat de aandacht voor de regio ook na de campagne prioriteit moet blijven. En juist dit is de essentie: gaan formerende partijen de gemaakte beloftes waarmaken aan de onderhandelingstafel en voldoende middelen vrijmaken om regio’s in heel Nederland duurzaam te versterken?
Constante inspanning van decentrale overheden, bedrijven en burgers is daarom essentieel om de sleutelrol die regio’s vervullen kenbaar te blijven maken in Den Haag.
Wat betekent dit voor organisaties?
De komende tijd staat in het teken van coalitievorming. Brede consensus zoeken blijft van groot belang, ook met oog op de zetelverdeling in de Eerste Kamer. De PVV is als grootste winnaar nu als eerste aan zet. Daarbovenop komt ook nog de premiersvraag te liggen. Wie gaat de schoenen van Rutte vullen en Nederland in het buitenland vertegenwoordigen?
In dit chaotische politieke speelveld is het voor organisaties belangrijk om op de hoogte te blijven van de ontwikkelingen, maar ook om een houvast te hebben. Aan de formatietafel moeten partijen verschillen overbruggen om te zorgen dat er keuzes worden gemaakt op de belangrijke thema’s. Ondertussen blijft het ambtenarenapparaat tijdens en na de formatie een stabiele factor die beleid van papier naar praktijk brengt. En ook Europa staat niet stil. Goede relaties met stakeholders blijft voor organisaties van groot belang. Wilt u op de hoogte worden gehouden van de laatste ontwikkelingen en zoekt u een houvast in het politieke speelveld? Neem dan contact op met de team leads op de drie respectievelijke terreinen:
Aaron Otte, Team Energie & Duurzaamheid: a.otte@publyon.com.
Leander den Boer, Team Tech: l.den.boer@publyon.com.
Riemer Westerbeek, Team Regio: r.westerbeek@publyon.com.
