Waarom water steeds politieker wordt

Op 15 maart 2023 zijn in Nederland de Provinciale Statenverkiezingen en Waterschapsverkiezingen. In de voorliggende periode informeren wij u graag over de kansen voor uw organisatie. Door middel van analyses en interviews krijgt u inzicht in het proces en de belangrijke thema’s. Uiteraard staan wij klaar om u te helpen bij een individuele aanpak richting de provincies en waterschappen.

Waterschappen zorgen voor waterveiligheid door het versterken van de dijken en door ruimte te maken voor rivieren, zijn verantwoordelijk voor schoon water en houden onze waterstand op peil. Daarover wordt vaak gezegd dat het apolitiek werk is. Maar is wat wel zo? En wat valt er eigenlijk te kiezen op 15 maart? Die vragen staan centraal in deze tweede verkiezingsupdate.

Een klimaatbestendig land
Nederland bestaat voor een groot deel uit deltagebied. Dichtbevolkte rivierdelta’s zijn kwetsbaar voor de gevolgen van klimaatverandering, zoals wateroverlast, watertekort en overstromingen. Dat kan risico’s opleveren voor onze economie, gezondheid en veiligheid. Daarom is in 2019 in het regeerakkoord afgesproken dat water en bodem sturend worden bij ruimtelijke planvorming. Het onlangs verschenen stikstofadvies van Remkes onderstreept het belang van die afspraak. Als de bodem het niet toelaat, dan moet elders gezocht worden naar ruimte voor woningen, wegen, bruggen, landbouwgrond of recreatieplekken. Dat heeft grote gevolgen, want zoals we in de eerste verkiezingsupdate concludeerden is er in Nederland een strijd om de ruimte gaande. We moeten dus kiezen waar we op willen inzetten. Enkele voorbeelden:

• Wonen: Ons kabinet heeft de ambitie uitgesproken om in 10 jaar tijd 1 miljoen woningen te bouwen. Om ruimte te creëren, wil bijvoorbeeld de gemeente Gouda het waterpeil in het veenweidegebied aanpassen om woonwijken te bouwen. Daarnaast wilt de gemeente Arnhem gaan bouwen in de uiterwaarden. Dat staat haaks op het beleid van de waterschappen om juist meer ruimte te geven aan de natuurlijke oevers van de rivieren, zodat water de oevers in kan trekken na hevige hoosbuien. In totaal staan 820.000 woningen gepland in gebieden die gevoelig zijn voor overstromingen of een slappe bodem hebben.
• Logistiek en industrie: De verwachting is dat perioden met lage waterstanden, zoals afgelopen zomer het geval was, steeds langer gaan duren en steeds frequenter gaan voorkomen. Een laag grondwaterpeil kan verzakkingen veroorzaken van wegen, bruggen en panden. Ook vindt er minder binnenvaart plaats. Dat heeft nadelige gevolgen voor de aanvoer van grondstoffen en raakt zo verschillende sectoren.
• Landbouw: Aanhoudende droogte zorgt voor toenemende verzilting (het binnendringen van zout water op land). Dat heeft in het verleden al regelmatig geleid tot mislukte ui- en aardappeloogsten. Wanneer verzilting niet wordt tegengegaan, kunnen bepaalde gewassen straks niet meer geteeld worden in Nederland. Dat vertaalt zich door naar voedselprijzen.
• Energietransitie en tech: Water speelt een belangrijke rol in de energiesector. Zo wordt energie gemaakt uit slib en biogas dat vrijkomt tijdens het waterzuiveringsproces. Daarnaast is koelwater essentieel voor het functioneren van elektriciteitscentrales en datacenters. Als er minder water beschikbaar is, dan komen de ambities op het gebied van energie en tech dus ook in het geding.

Democratisering van de waterschappen
Kortom, de keuze hoe wij met ons water omgaan wordt met de klimaatopgave steeds politieker. Daarom willen GroenLinks en D66 de wijze waarop waterschapsbesturen gekozen worden democratiseren. Kortweg willen deze partijen de geborgde zetels die bedrijven en belangenorganisaties automatisch een plek geven in het waterschapsbestuur afschaffen. De Eerste Kamer heeft het wetswijzigingsvoorstel op 29 november aangenomen. Voor belangenverenigingen als VNO-NCW en LTO is dit nadelig, omdat hun invloed in de waterschappen daarmee in potentie afneemt.

Wat valt er te kiezen?
De verkiezingsprogramma’s en deelnemende partijen zijn nog niet bekend. Maar als we kijken naar de zittende partijen, dan valt op dat veel landelijke partijen zijn vertegenwoordigd. De opvallendste nieuwkomer van de waterschappen wordt ongetwijfeld de BoerBurgerBeweging. Deze partij wil namelijk met de Waterschapsverkiezingen meedoen. Als we kijken naar de landelijke peilingen (die vaak een graadmeter zijn voor de regionale verkiezingen), hebben zij goede kansen.

Kansen voor uw organisatie 
Door de toenemende relevantie van de waterschappen is het juist nu de moeite waard om te investeren in de relaties met partijen die deelnemen aan de Waterschapsverkiezingen. Overigens werken de waterschappen samen met de provincies, gemeenten, Rijkswaterstaat, drinkwaterbedrijven en de Deltacommissaris. Dus verlies ook die instanties niet uit het oog.

David:

“De verwachting is dat water net zo cruciaal gaat worden voor de ruimtelijke ordening als stikstof.”

Wat is de toegevoegde waarde voor het bedrijfsleven om aan actieve kennisdeling te doen met de waterschappen?
De kaderrichtlijn water die verstrijkt in 2027 kan een situatie aanrichten die lijkt op die van de huidige Natura 2000 ellende. Als je als bedrijf eerder je belang meldt, sta je vooraan in de rij om invloed uit te oefenen. De verwachting is dat water minimaal net zo cruciaal gaat worden voor de ruimtelijke ordening. Het is dus belangrijk om je daarin te verdiepen. Een concreet voorbeeld dat speelt in Waterschap De Dommel is de HoWaBo (Hoogwateraanpak ’s-Hertogenbosch). Deze aanpak is tien jaar geleden is gemaakt om Den Bosch droog te houden bij veel waterval. Nu blijkt dat er meer dan het dubbele aan waterberging nodig is om aan de norm voor regenbuien te voldoen. Dit vraagt veel van iedereen, dus ook van het bedrijfsleven en dit is slechts een voorbeeld van de vele uitdagingen die er liggen.

Hoe werken de waterschappen samen met de andere bestuurslagen in Nederland?
Het waterschap is een functionele overheid, dit wil zeggen dat het waterschap vaak opdrachten krijgt vanuit provincie of gemeente. Met deze andere bestuurslagen wordt veel samengewerkt. De opgaves worden groter en het waterschap krijgt hier een steeds belangrijkere rol in.

Wat kunnen de andere bestuurslagen leren van de waterschappen?
In de landelijke politiek en in de gemeenteraad wordt er veelal op de man gespeeld. Dat is bij het waterschap veel minder het geval. Er wordt meer gezamenlijk gekeken naar hoe men het beste met water -en alles wat daarbij komt kijken- om kan gaan. Dit wil niet zeggen dat er geen meningsverschillen zijn en geen discussie is; zeker niet. Alleen het debat wordt meer op inhoud gevoerd. Ik ben daarom ook trots om deel uit te maken van het algemeen bestuur van Waterschap De Dommel.

Auteurs: Amber Leguit en Aaron Otte.