Het EU-wetgevingstraject: complex, veelzijdig én belangrijk. Zo is de invloed van de EU door de jaren heen toegenomen, en kennen Europese wetten vaak directe relevantie voor het bedrijfsleven. Het is dan ook van onmisbaar belang voor organisaties om een effectieve EU-belangenbehartigingscampagne te verankeren in hun organisatiestrategie, om op het juiste moment belangen, groot of klein, kenbaar te maken aan de Europese politiek. Maar waar begin je als bedrijf? Hoewel Europese processen ontworpen zijn om onder andere organisaties te betrekken bij het vormgeven van diverse wetten, kan het volgen van Europese wetgeving aanvoelen als een ingewikkeld proces met verwarrende taal, complexe instellingen en veel verschillende actoren. Wat kan uw bedrijf doen om uw belangen op de onderhandelingstafel te krijgen? Publyon neemt u mee in de wereld van belangenbehartiging binnen een EU-wetgevingstraject, toegespitst op de recentelijk aangenomen Artificial Intelligence (AI) Act.
Hoe komt Europese wetgeving tot stand?
Nieuwe wetsvoorstellen worden voorgesteld door de Europese Commissie (EC), de uitvoerende macht van de EU die het collectieve belang behartigt. Elk wetsvoorstel wordt vervolgens tegelijkertijd behandeld door het Europees Parlement (EP), dat de EU-burgers vertegenwoordigt, en de Raad van de EU, die de lidstaten vertegenwoordigt. Deze EU-organen beoordelen het wetsvoorstel intern en stellen amendementen voor op de oorspronkelijke tekst van de Commissie. In de praktijk nemen het Parlement en de Raad in de gewone wetgevingsprocedure respectievelijk een onderhandelingsmandaat en een standpunt in. Vervolgens worden vertegenwoordigers van de Raad en het Parlement, onder leiding van de Commissie, in de zogenoemde trialoog fase samengebracht om hun amendementen op de tekst te bespreken en tot een akkoord te komen. Als het Parlement, de Raad en de Commissie akkoord gaan met de ontwerptekst, wordt de wetstekst aangenomen.
Nationale implementatie
Zodra een wet in Europa is aangenomen, moeten lidstaten de wet implementeren. Met het licht op de lobby-inzet, is het verschil tussen een verordening en een richtlijn hier belangrijk: is de Europese wet een verordening, dan is deze wet rechtstreeks van toepassing in elke Europese lidstaat. Een richtlijn biedt EU-landen daarentegen de vrijheid om zelf te bepalen hoe zij het omzetten in nationale wetgeving die tot het gestelde doel moet leiden. Voor deze omzetting is doorgaans parlementaire goedkeuring vereist. Nationale autoriteiten, ministeries en agentschappen spelen vervolgens een cruciale rol bij het toezicht op en de handhaving van de naleving.
Je stem laten horen
Het EU-wetgevingstraject duurt gemiddeld 18 maanden. Hoewel dit genoeg tijd is om belangen kenbaar te maken, is het traject veelzijdig, complex en bureaucratisch. Om ervoor te zorgen dat de wetgeving ook de belangen van jouw organisatie omvat, is het essentieel om te weten wanneer en hoe je jouw inbreng kunt delen met de belangrijkste Europese belanghebbenden. Eén ding is zeker: hoe eerder, hoe beter. Zorg ervoor dat je weet wat je kunt verwachten voordat je een wettekst onder ogen krijgt.
De Europese Commissie
Door het initiatiefrecht heeft de Commissie een sterke positie als agendasetter. Organisaties kunnen wetgevingsvoorstellen vormgeven via de ‘officiële’ kanalen, door bij te dragen aan publieke (online) consultaties en Inception Impact Assessments, waarbij burgers en organisaties worden uitgenodigd om feedback te geven op het desbetreffende voorstel. Nog beter: lever uw input nog voordat de Commissie een voorstel opstelt en publiceert. In de maanden voorafgaand aan de Europese verkiezingen is de Raad verantwoordelijk voor het opstellen van de Strategische Agenda van de Commissie. Het agenderen van uw onderwerp op deze prioriteitenlijst zorgt voor een voorsprong op het wetgevingstraject voor de volgende Commissieperiode (2024-2029). Verder kunnen derden of overheidsvertegenwoordigers zoals de permanente vertegenwoordiging hier invloed op uitoefenen door middel van strategische partnerschappen en media-aandacht.
Het Europees Parlement
De inbreng van het EP op ontwerpvoorstellen is goed voor ongeveer 40% van de uiteindelijke tekst, bijvoorbeeld door het amenderen van toevoegingen of wijzingen op het oorspronkelijke wetsvoorstel. Dit maakt Europarlementariërs tot belangrijke actoren in belangenbehartiging. Door het opsturen van position papers of potentiële amendementen kun je Europarlementariërs informeren over uw standpunt en aanmoedigen bepaalde aanbevelingen te doen. Maar wie benader je in een Europees Parlement met 705 Parlementsleden? Elk wetsvoorstel wordt toegewezen aan een rapporteur en verschillende schaduwrapporteurs die verantwoordelijk zijn voor het analyseren, bespreken en wijzigen van het wetsvoorstel. Een van hun belangrijkste taken is het raadplegen van experts en het meenemen van de inzichten van belanghebbenden, waardoor ze openstaan voor de inbreng van uw organisatie. Bovendien vergroot het contact met Europarlementariërs van een fractie in lijn met uw belangen uw kansen op een effectieve lobbycampagne. Ook hier speelt de nationale dimensie een rol. Nederland kent 29 Europarlementariërs die ieder gekozen zijn via hun Nederlandse partij. Niet alleen vertegenwoordigen deze leden vaak het Nederlandse belang, maar dus ook de partijlijn. Zorg dat partijbelangen alsook lidmaatschap van specifieke parlementaire commissies een rol spelen in het benaderen van de juiste Nederlandse Parlementsleden. Onderschat niet hoe belangrijk het is om de politieke dynamiek binnen het EP en de belangen van de Europarlementariërs te begrijpen als je door de menigte heen wilt breken.
De Raad
Gebrek aan kennis over de EU? Geen reden tot zorg: je kunt een succesvol EU-belangenbehartigingscampagne opzetten vanuit je eigen lidstaat. Contacten leggen met relevante nationale parlementsleden, nationale parlementaire commissies, overheidsambtenaren of beleidsmakers van de relevante ministeries is essentieel voor een effectieve EU-lobby via nationale kanalen. Beleidsambtenaren van de ministeries vertegenwoordigen de Nederlandse belangen in de onderhandelingen over EU-wetgeving en beïnvloeden daarmee de inhoud en het proces van diverse EU-wetten in de Raad. Zij onderhandelen direct of indirect, via ambtenaren en de ambassadeur die werkzaam zijn bij de permanente vertegenwoordiging (PermRep) in Brussel (what’s in a name?), met de andere lidstaten. Nadat de Europese Commissie een wetsvoorstel presenteert, wordt in NL een Beoordeling Nieuwe Commissievoorstellen (BNC) Fiche opgesteld. In dit fiche wordt de Nederlandse positionering op de voorstellen van de Europese Commissie toegelicht, informatie die tevens de Nederlandse inzet tijdens de Europese onderhandelingen schetst. Hier ligt voor belanghebbenden een kans om direct via het eerstverantwoordelijke ministerie of indirect via de Tweede Kamer de Nederlandse positie te beïnvloeden. Daarnaast vormt de omzetting van Europese richtlijnen ook een mogelijk moment van beïnvloeding via de Eerste- of Tweede Kamer. Bovendien kennen verschillende nationale belangengroepen, zoals regionale ontwikkelingsmaatschappijen (ROM’s) of BvB Business Europe, hun weg in het Brusselse. Lidmaatschappen of het vormen van allianties kunnen uw stem versterken en uw invloed vergroten in de EU.
Belangenbehartiging en de AI Act
Om het bovenstaande beschreven wetgevingstraject tastbaar te maken, lichten we kort toe hoe verschillende belanghebbenden ten tijde van het wetgevingstraject van de AI Act hun belangen hebben laten horen. De AI Act is in April 2021 voorgesteld door de EC om geharmoniseerde regels op te stellen voor de ontwikkeling van het gebruik van kunstmatige intelligentie in de EU. De Act is gericht op risicobeperking voor verschillende soorten AI-systemen, variërend van hoog risico tot minimaal risico. Het is de eerste wet die kunstmatige intelligentie reguleert. Na uitgebreide debatten en overwegingen namen de Raad en het EP hun standpunten in op respectievelijk december 2022 en juni 2023, waarna de trialogen tussen de drie belangrijkste EU-instellingen van start gingen.
De Raad en het Europees Parlement bereikten een politiek akkoord in december 2023. Enkele weken later, in januari 2024, werd een technisch en dus volledig akkoord bereikt. Op 2 februari 2024 keurde de Raad de tekst formeel goed. Goedkeuring door het EP vindt plaats tijdens de laatste plenaire vergadering in april 2024.
Belangenbehartiging door nationale overheden: Nederlandse invloed
De Nederlandse regering heeft haar eigen prioriteiten op het gebied van kunstmatige intelligentie (AI) op EU-niveau via de Transport-, Telecommunicatie- en Energieraad (TTE), een tak van de Raad, kenbaar gemaakt. Hier benadrukte Nederland het belang van innovatie en experimenten van Mkb’ers, evenals de noodzaak van meer transparantie voor consumenten en burgers over het gebruik van AI met een hoog risico. Tijdens de Telecomraadvergaderingen van oktober en december bracht de Nederlandse regering actief verschillende prioriteitsonderwerpen naar voren, zoals de bescherming van digitale rechten en de oprichting van een Europees AI Rapid Response Team. De regering heeft met succes gepleit voor het versterken van de risicoanalyse door aanbieders van AI-systemen met een hoog risico, het opnemen voor van een definitie van generatieve AI, en het aanwijzen van meer dan één (coördinerende) marktregulator in de AI Act.
Belangenbehartiging door derden
Naast het kabinet kunnen bedrijven, AI-ontwikkelaars en maatschappelijke organisaties, ook hun belangen kenbaar maken tijdens een openbare consultatieronde. Tijdens de online consultaties, die tussen februari en juni 2020 werden gehouden over het aankomende voorstel voor de AI-wetgeving, heeft de Europese Commissie belanghebbenden geraadpleegd via een vragenlijst. 5% van de respondenten kwam uit Nederland. Afgezien van de officiële kanalen, kunnen belanghebbenden ook invloed uitoefenen tijdens de vorming van het standpunt van het Parlement, bijvoorbeeld door leden van het Europees Parlement te voorzien van specifieke expertise en kennis. OpenAI, de maker van ChatGPT, lobbyde met succes voor het niet toevoegen van de toepassingen GPT en DALL-E aan de categorie ‘hoog-risico’ algoritmes. Mistral, een Franse start-up die zich positioneerde als hét Europese antwoord tegen de dominantie van Amerikaanse big tech, kreeg uitzondering voor de strengste regelgeving bij geavanceerde AI-modellen in het wetsvoorstel. Ook belangenorganisaties, bijvoorbeeld VNO-NCW, kunnen hun standpunt kenbaar maken en de Nederlandse inzet ondersteunen door position papers te publiceren of door de media op te zoeken. Aan het begin van een nieuwe wetgevingscyclus stelt de Commissie haar prioriteringsagenda en politieke focus vast. Deze prioriteiten kunnen uiteindelijk resulteren in Europese wetgeving. De Digital Services Act en de Digital Markets Act zijn twee mooie voorbeelden van juridische uitwerkingen van eerder gestelde prioriteiten, respectievelijk Europese digitale soevereiniteit en mededingingszorgen op de digitale markt. Uw onderwerp op de prioriteitenlijst van de commissie kan ervoor zorgen dat uw expertise en belangen ingezet kunnen worden als onderdeel van bredere wetgevingsinitiatieven. Het is echter even belangrijk voor bedrijven om zich ook actief in te zetten nádat een relevant onderwerp op de agenda is gezet, om bijvoorbeeld bepaalde toevoegingen aan een mogelijke conceptwet(tekst), zoals extra administratieve hindernissen of belemmeringen voor innovatie, te voorkomen.
De rol van een public affairs kantoor
Van het monitoren van subsidieregelingen tot proactief input geven op wetgevingstrajecten; er zijn diverse manieren om een succesvolle belangenbehartigingscampagne in de EU te starten. Een op maat gemaakte aanpak voor uw zakelijke belangen is echter altijd essentieel. Het opbouwen van vertrouwen en het ontwikkelen van een langetermijnsamenwerking met verschillende stakeholders is onmisbaar voor een succesvolle EU-lobby. Met meer dan twintig jaar ervaring in public affairs en bedrijfscommunicatie in Nederland en in Brussel kan Publyon helpen met een effectieve lobbystrategie. Door onze uitgebreide reeks diensten, van stakeholderanalyses en politieke monitoring tot het organiseren van kennisbijeenkomsten en het verstrekken van organisatieadvies, staan wij klaar om samen met u te werken aan de uitdagingen waarmee uw organisatie wordt geconfronteerd.
