Verkiezingsuitslagen bekend – hoe nu verder?

De Provinciale Statenverkiezingen en Waterschapsverkiezingen liggen achter ons en de uitslagen zijn binnen. In deze Verkiezingsupdate bespreken wij wat de uitslagen betekenen voor de machtsverhoudingen in het land en voor de voortgang van beleidsdossiers zoals stikstof en woningbouw. Ook laten wij zien hoe de komende periode er uit ziet voor de politieke partijen, en waar de invloedkansen liggen. Uiteraard staan wij klaar om u te helpen bij een individuele aanpak richting de provincies en waterschappen.

BBB de grootste
De grote winnaar van de verkiezingen is de BoerBurgerBeweging van Caroline van der Plas. De partij is in alle provincies de grootste of de op één na grootste, met uitschieters in Drenthe, Overijssel, Friesland en Gelderland, waar de partij bijna één op de drie stemmen heeft gehaald. De BBB komt daarmee op een totaal van 124 provinciale zetels en is daarmee verreweg de grootste provinciale partij van het land. De prognose is op dit moment dat BBB met vijftien zetels de Eerste Kamer in komt. Een tweede opvallende ontwikkeling is die van GroenLinks en de PvdA: beide partijen halen individueel geen spectaculaire overwinning, maar zijn door hun fractieverbinding in de Eerste Kamer een belangrijke machtsfactor met een verwachte vijftien zetels.

Positie kabinet Rutte IV in de Eerste Kamer
De coalitiepartijen van kabinet Rutte-IV verliezen flink: de kiezer lijkt niet tevreden met het ingezette beleid en de beloofde bestuurscultuur. Met name het CDA verliest in de provincies veel aan BBB en dit heeft zijn weerslag in de Eerste Kamer. Het kabinet had hier al geen meerderheid en moet door deze uitslag nog intensiever deals sluiten met de oppositie om wetgevingen er doorheen te krijgen. Het kabinet heeft op dit gebied wel meerdere opties: het kan rechtsom met de BBB of linksom met PvdA, GroenLinks en eventueel Volt. De positie van het kabinet in de Eerste Kamer is daarom niet per se verslechterd. De optie ‘over rechts’ werd voorheen niet of nauwelijks gebruikt vanwege het uitsluiten van de FVD. Het wordt nog de vraag op welke thema’s de aansluiting met BBB wordt gezocht. Op het gebied van stikstof lijkt het waarschijnlijk dat de coalitie linksom steun gaat zoeken.

Stikstof
Het meest pregnante vraagstuk is het stikstofdossier. BBB verzet zich hevig tegen het jaartal 2030 (dan moet driekwart van het kwetsbare Natura-2000-areaal op een ‘gezond’ stikstofniveau zijn) en het gedwongen uitkopen van boeren. De ‘stikstofwet’ moet nog door zowel de Tweede als Eerste Kamer, vervolgens ligt de uitvoering bij de provincies. Met de verschoven verhoudingen in zowel de senaat als de verschillende Provinciale Staten lijken de doelen voor 2030 al bijna niet meer haalbaar. Toch hebben partijen die het stukstofbeleid steunen nog een comfortabele meerderheid in de Eerste Kamer. De grote vraag is hoe dit thema zich de komende tijd zal ontwikkelen: de stikstofregels komen vanuit Europees beleid en de Europese Unie handhaaft hier streng op. Juridisch is er nauwelijks ruimte voor de politiek om hiervan af te wijken.

Desondanks is de BBB in meerdere provincies van plan zich te verzetten tegen de tussentijdse resultaatverplichtingen in 2025, 2030 en 2035. Minister Van der Wal (VVD, natuur en stikstof) heeft een stok achter de deur en vreest niet voor een groot verzet: als de provincies aanspraak willen maken op de pot met 24,3 miljard euro moeten ze vóór 1 juli van dit jaar hun plannen indienen voor het terugdringen van de stikstofneerslag in natuurgebieden. Doen ze dit niet, dan mogen ze geen aanspraak maken op de pot en neemt het Rijk de regie over.

Water en ruimte
Het kabinet heeft de ambitie uitgesproken om in tien jaar een miljoen woningen te bouwen. Nu de woningnood zo groot is, zijn zelfs linkse partijen ervoor om op groen te offeren. Buiten de randstad is de BBB hier tegen. Ook binnen de waterschappen zijn er potentieel botsende belangen. Als gevolg van de Kaderrichtlijn Water moet uiterlijk in 2027 al het water in Europa schoon en gezond zijn, wat wettelijk is verankerd. De BBB geeft in meerdere waterschappen aan de hantering van deze richtlijn in Nederland te streng te vinden. Ook het grondwaterpeil is een heet hangijzer: boeren hebben baat bij een laag grondwaterpeil, alleen is dit niet goed voor het klimaat. Met de grote winsten van BBB in meerdere waterschappen komt er ook op deze discussie druk te staan

Coalities smeden
De komende tijd zal voor de provincies in het teken staan van formeren en het schrijven van coalitieakkoorden, waarbij verkiezingsprogramma’s als belangrijkste input gelden. Hetzelfde geldt voor de waterschappen. Vooral in de provincies is een snelle formatie wenselijk, want de provincies moeten uiterlijk 1 juli 2023 een Provinciaal Gebiedsprogramma publiceren. Daarvoor is -in ieder geval op hoofdlijnen- een bestuursakkoord nodig. Op 30 mei kiezen de leden van de Provinciale Staten door middel van een getrapte verkiezing ook de leden van de Eerste Kamer. De Eerste Kamer kan een grote rol gaan spelen in de plannen van het Kabinet.

Kansen voor uw organisatie
Hoewel de standpunten van politieke partijen zijn vastgelegd in de partijprogramma’s, bieden de coalitieonderhandelingen ruimte om dat open te breken. Een akkoord sluiten vraagt immers om geven en nemen. De onderhandelingen worden veelal gevoerd door de lijsttrekkers van de grootste partijen, onder leiding van een formateur. Wij adviseren organisaties die de formatie willen beïnvloeden om hun standpunt of wens bij deze personen naar voren te brengen. Dat kan middels een brief/position paper of, als daar gelegenheid voor is, in persoon.

Ook na de formatie zullen de partijen inzichten, suggesties en perspectieven ophalen. U kan daar actief op inspelen door nieuwe bestuurders en volksvertegenwoordigers te feliciteren en uit te nodigen voor een gesprek of werkbezoek. Wij helpen u graag in het bepalen van de juiste strategie richting politieke stakeholders.

Auteurs: Aaron Otte, Amber Leguit en Paul van Beuzekom.